Xuyên Khung là vị thuốc nổi tiếng trong Đông y, thường được sử dụng trong các bài thuốc trị đau đầu, phong thấp, và điều hòa khí huyết. Đây là loại thảo dược có hương thơm đặc trưng, mang tính ôn, vị cay, quy kinh Can – Đởm.
-
Tên khoa học: Ligusticum wallichii Franch.
-
Họ thực vật: Apiaceae (họ Hoa tán).
-
Tên gọi khác: Tân Xuyên Khung, Khung, Thuốc Xuyên Khung.
I. Đặc điểm sinh học và vùng phân bố
1. Nơi trồng và điều kiện phát triển
Xuyên Khung sinh trưởng tốt ở vùng khí hậu mát mẻ, đất giàu mùn, độ cao từ 1.500 – 3.000 m.
-
Trung Quốc: Chủ yếu trồng ở Tứ Xuyên, Vân Nam, Cam Túc – cho dược liệu chất lượng cao nhất.
-
Việt Nam: Phát triển tốt tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Sa Pa, Hà Giang.
2. Đặc điểm nhận biết
-
Cây thân thảo cao 40–80 cm.
-
Lá mọc so le, dạng kép lông chim.
-
Rễ củ là bộ phận dùng làm thuốc, màu nâu vàng, mùi thơm hắc đặc trưng.
II. Thành phần hóa học của Xuyên Khung
Trong củ Xuyên Khung chứa nhiều hoạt chất quý:
-
Tinh dầu: Ligustilide, butylidenephthalide (tác dụng giãn mạch, giảm đau).
-
Alkaloid: Tetramethylpyrazine (tác dụng hoạt huyết, chống đông).
-
Coumarin: Có tính chống oxy hóa, bảo vệ mạch máu.
-
Acid ferulic: Kháng viêm, giảm đau.
III. Quy kinh và tính vị của Xuyên Khung
1. Tính vị
-
Vị cay, hơi đắng.
-
Tính ôn, thơm.
2. Quy kinh
-
Quy vào Can kinh và Đởm kinh.
→ Nhờ đó, vị thuốc có tác dụng hành khí, hoạt huyết, khu phong, chỉ thống (giảm đau).
IV. Vị thuốc Xuyên Khung chữa bệnh gì?
1. Theo Y học cổ truyền
-
Đau đầu do phong hàn, phong nhiệt: Đặc biệt hiệu quả với chứng đau đầu vùng trán, thái dương.
-
Điều hòa khí huyết: Hỗ trợ phụ nữ kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh.
-
Phong thấp, đau nhức xương khớp: Giúp thông kinh lạc, giảm đau nhức.
-
Tắc nghẽn khí huyết: Dùng trong các chứng ứ trệ khí huyết, gây đau nhói.
2. Theo Y học hiện đại
-
Tăng tuần hoàn máu não: Giúp cải thiện tình trạng hoa mắt, chóng mặt, thiếu máu não.
-
Chống huyết khối: Ức chế kết tập tiểu cầu, ngăn ngừa tắc mạch.
-
Chống oxy hóa và bảo vệ thần kinh: Giảm nguy cơ thoái hóa thần kinh, suy giảm trí nhớ.
-
Giảm đau và chống viêm: Hỗ trợ điều trị đau đầu mãn tính, đau cơ – xương khớp.
V. Cách dùng và liều lượng Xuyên Khung
1. Các dạng dùng phổ biến
-
Thuốc sắc: 3–6 g/ngày, phối hợp với các vị thuốc khác.
-
Tán bột: Kết hợp với hương phụ, ngải cứu để trị đau bụng kinh.
-
Ngâm rượu: Phối hợp với đương quy, ích mẫu, phòng phong trị đau nhức khớp.
2. Lưu ý khi sử dụng
-
Không dùng cho phụ nữ có thai.
-
Người huyết áp thấp hoặc đang dùng thuốc chống đông cần thận trọng.
-
Nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi dùng.
VI. Kết luận
Xuyên Khung là vị thuốc quý với công năng nổi bật trong hoạt huyết, hành khí, trị đau đầu và điều hòa kinh nguyệt. Y học hiện đại cũng chứng minh tác dụng của nó trong cải thiện tuần hoàn não, ngăn ngừa huyết khối và giảm đau. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả và an toàn, người dùng cần áp dụng đúng cách và đúng liều lượng.
⭐ Tìm hiểu thêm
